آشنایی با گیاه شیرین بیان
گیاه شیرین بیان یک گیاه بوته ای و از خانواده لگومینوز بوده که بومی آسیا و نواحی مدیترانه‌ای می باشد. نام علمی شیرین بیان دارای ریشه یونانی بوده و از کلمه Greek به معنای ریشه شیرین مشتق شده است . این کلمه بعدها در زبان لاتین به Liquiritia و در نهایت به Licorice تغییر شکل داده است.ساقه اين گياه تا يك متر بالا مي رود و برگ هايی مركب از 4 تا 7 زوج برگچه با يك برگچه انتهايی دارد. گل‌های آن به رنگ آبی روشن و دارای وضع مجتمع در انتهای دمگل بلند است. شيرين بيان دارای گونه‌‌های مختلفی است كه به صورت خودرو در نقاط مختلف دنيا يافت می‌شود. به علاوه در برخی كشورها نيز كشت آن معمول است.
منشاء و پراکندگی جغرافیایی گیاه شیرین بیان
خاستگاه شيرين بيان از جنوب اروپا تا آسياي مركزی ميان دو عرض جغرافيايی ’30 و ’45 نيمكره شمالی واقع است و كشورهای اسپانيا، ايتاليا، يونان ، تركيه ، جنوب روسیه ، سوريه ، عراق ، ايران ، افغانستان ، چين ، ازبکستان ، ارمنستان ، آذربایجان و ترکمنستان را در بر می‌گيرد.
تاکنون تقریبا 14 گونه از گیاه شیرین بیان شناخته شده‌اند . بیشترین شیرین بیان مورد استفاده در تجارت از واریته‌های G . glabra می‌باشد که در نواحی مرکزی وجنوب اروپا از نوع Typica ، در نواحی مرکزی و جنوب روسیه از نوع Glandulifera و در ایران و عراق از نوع Violacea می‌باشد.
یکی از مهم ترین ترکیبات شیرین بیان ، گلیسیریزین می باشد که عمده خواص دارویی شیرین بیان به این ترکیب نسبت داده می‌شود. در منابع مختلف علمی، میزان شیرینی گلیسیریزین 30 تا 50 برابر قند معمولی ذکر گردیده است . بیشترین میزان گلیسیریزین در واریته‌های شیرین بیان بومی چین یافت می‌شود.
حدود مجاز مصرف انواع محصولات شیرین بیان
ازمیان مواد موثره شیرین بیان ، گلیسیریزین مهم ترین معیار سنجش کیفیت محصولات شیرین بیان می باشد . طعم گلیسیریزین شیرین با ماندگاری بالا در سیستم چشایی می باشد . در برخی منابع علمی , میزان شیرینی گلیسیریزین 30 تا 50 برابر قند معمولی ذکر گردیده است . اغلب خواص دارویی گسترده شیرین بیان به گلیسیریزین نسبت داده می شود . ولیکن مصرف بیش از حد این ترکیب عوارض جانبی به همراه خواهد داشت .
سازمان غذا و داروی آمریکا ( FDA ) شیرین بیان و مشتقات آن را در لیست GRAS یا افزودنی های مجاز خوراکی ذکر کرده است و بر حسب مورد مصرف ، حداکثر میزان مصرف آن را بر اساس مقدار گلیسیریزین تعیین کرده است . این میزان در محصولات نانوایی 0.05 درصد ، نوشابه های غیر الکلی 0.15 درصد ، انواع آبنبات 16درصد ، انواع شکلات 3.1 درصد ، چاشنی وادویه جات 0.15 درصد ، آدامس 1.1 درصد ، مکمل های غذایی 0.5 درصد و در سایر غذاها 0.1 درصد می باشد .
از طرفی انجمن تولید کنندگان عصاره ها و طعم دهنده ها ( FEMA ) میزان میانگین مصرف معمول روزانه محصولات مختلف شیرین بیان را در موارد مختلف را بر حسب میلی گرم در کیلوگرم ماده غذایی (ppm) به شرح زیر ذکر کرده اند :
برخی محققین حد مجاز روزانه مصرف شیرین بیان و ترکیبات آن را 0.015 تا 0.225 میلی گرم گلیسیریزین به ازاء هر کیلو گرم وزن بدن پیشنهاد کرده‌اند. بدین ترتیب با احتساب وزن متوسط 60 کیلوگرم برای یک فرد بالغ، حد مجاز روزانه مصرف گلیسیریزین بین 0.9 تا 13.5 میلی گرم خواهد بود.